Στέλλα Μάρκου
Ζεύγος από τη Λευκωσία δηλητηριάστηκε από τοξικό είδος μανιταριών και ένεκα της κρισιμότητας της κατάστασής τους μεταφέρθηκαν, την Παρασκευή (23/11), με ελικόπτερο το οποίο εκμίσθωσε η Κυπριακή Δημοκρατία σε εξειδικευμένο ιατρικό κέντρο στην Γαλλία.
Το εν λόγω περιστατικό σε συνδυασμό με το γεγονός ότι δεν είναι η πρώτη φορά που συνέβη καθώς επίσης και με το ότι οι Κύπριοι σαν λαός αγαπούν τα μανιτάρια μας έκανε να διερωτηθούμε πως μπορεί κάποιος να αναγνωρίσει τα εδώδιμα από τα δηλητηριώδη.
Οικολογική σημασία
Η οικολογική σημασία είναι τεράστια αφού ένας µύκητας έχει την ιδιότητα να αποσπά οργανικές ουσίες όπως η γλυκόζη, το σάκχαρο και το άµυλο, ενώ µε τη σειρά του δίνει στο φυτό φωσφόρο και νιτρικό άλας, πολλαπλασιάζει το ριζικό του σύστηµα και το καθιστά ανθεκτικότερο στην ξηρασία και τις ασθένειες.
Αποτίμηση κατάστασης βάση της Τεχνικής Μελέτης από τον Μυκητολογικού Συνδέσµου Κύπρου
Στην Κύπρο, οι μύκητες δεν είχαν επαρκώς μελετηθεί, µε εξαίρεση ένα σχετικά μικρό αριθμό ειδών που είχε καταγραφεί την περίοδο της αγγλοκρατίας, ελάχιστες μελέτες από τις κατεχόμενες περιοχές και κάποιες σποραδικές αναφορές μεμονωμένων ειδών. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί ραγδαία πρόοδος στην καταγραφή και δημοσίευση των µακροµυκήτων της Κύπρου και είμαστε σήμερα σε θέση να έχουµε αρκετά ικανοποιητική εικόνα όσον αφορά την ποικιλότητά τους στο νησί, αλλά και πολλούς από τους κίνδυνους που τους απειλούν. Περισσότερα από 600 είδη έχουν καταγραφεί και δημοσιευτεί μέχρι σήμερα, ενώ ο συνολικός αριθµός των µυκήτων στην Κύπρο ξεπερνά τις 5000–7000.Ανάμεσα σε αυτά, έχουν καταγραφεί και πολλά σπάνια είδη, τουλάχιστον πέντε από τα οποία περιλαμβάνονται στην Ευρωπαϊκή κόκκινη λίστα.
Έξι από τα «φονικά» είδη μανιταριών
«Amanita phalloides»
Το συναντάμε κυρίως σε πλατύφυλλα αλλά και σε μικτά δάση (πλατύφυλλα και κωνοφόρα), το φθινόπωρο και την άνοιξη, όταν δηλαδή βγαίνουν και τα εδώδιμα μανιτάρια (βωλίτες, κανθαρέλες, αγαρικά και άλλα).
Το Amanita phalloides αρχικά έχει σχήμα αυγού, κλεισμένο σε λευκό μεμβρανώδες ολικό πέπλο που σκίζετε και εμφανίζεται το κυρτό καπέλο το οποίο τείνει να γίνει επίπεδο, στην ωριμότητα. Το καπέλο του είναι λείο, σπάνια με μεγάλες λευκές νιφάδες (υπολείμματα από το ολικό πέπλο), χρώματος λαδό-καφετί έως λαδό-κιτρινωπό, λίγο πιο σκουρόχρωμο στο κέντρο και μερικές φορές με μεταλλική λάμψη (εξαρτάται από το καιρό). Έχει διάμετρο από 5-15 εκατοστά.
«Amanita proxima»
Το Amanita proxima ή Αμανίτης ο παραπλήσιος είναι ένα μεγάλο όμορφο λευκό μανιτάρι το οποίο προκαλεί νεφρική ανεπάρκεια και ηπατική κυτταρόλυση.
Είναι ένα θερμόφιλο είδος, εμφανίζεται τους καλοκαιρινούς και φθινοπωρινούς μήνες στις νότιες περιοχές της Ευρώπης.
Το καπέλο του έχει διάμετρο 5-15 εκατοστά, στην αρχή είναι κυρτό και στην ωριμότητα σχεδόν επίπεδο, υπόλευκο και λείο.
Τα ελάσματα του έχουν χρώμα κρέμ, ελεύθερα και πυκνά.
«Amanita pantherina»
Είναι πολύ χαρακτηριστικό μανιτάρι και σπάνια μπερδεύεται με κάποιο εδώδιμο. Οι έμπειροι συλλέκτες όμως θα πρέπει να είναι πολύ προσεχτικοί γιατί παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με τον Amanita rubescens.
Είναι διαδεδομένος σε δάση πλατύφυλλων και κωνοφόρων. Καρποφορεί την άνοιξη και το φθινόπωρο σε μικρές ομάδες.
Το Amanita pantherina έχει αρχικά ημισφαιρικό καπέλο στην ωριμότητα σχεδόν επίπεδο, με λευκές νιφάδες και με γραμμωτή περίμετρο, έχει διάμετρο από 4-11 εκατοστά, το χρώμα του είναι καστανό, καφέ, γκρι-καφέ.
Έχει ελάσματα λευκά, πλατιά και ελεύθερα.
«Omphalotus olearius»
Το Omphalotus olearius, Ομφαλωτός των ελαιώνων είναι ένα δηλητηριώδες μανιτάρι προκαλεί έντονες γαστρεντερικές ενοχλήσεις οι οποίες μπορεί να διαρκέσουν αρκετές μέρες, περιέχει μικρές ποσότητες της τοξίνης μουσκαρίνης.
Είναι ένα κοινό μανιτάρι, θερμόφιλο είδος, καρποφορεί άνοιξη, καλοκαίρι και φθινόπωρο κατά δέσμες στις βάσεις και στις ρίζες πλατύφυλλων δέντρων και κυρίως της ελιάς.
Το καπέλο του Omphalotus olearius έχει διάμετρο 5-10 εκατοστά, αρχικά κυρτός με γυριστή περίμετρο, σχεδόν επίπεδος αργότερα και τελικά χωνοειδούς σχήματος με κυματιστή περιφέρεια. Το χρώμα του είναι ανοικτό κίτρινο-πορτοκαλί έως σκούρο κόκκινο-καφέ, συχνά με μαύρες κηλίδες στο κέντρο του.
Τα ελάσματα του είναι πυκνά, στενά, κατερχόμενα, κίτρινο-πορτοκαλί χρώματος. Φωσφορίζουν στο σκοτάδι όταν οι σπόροι είναι ώριμοι.
«Galerina marginata»
Το κοινό Galerina marginata, ανήκει στην οικογένεια Hymenogastraceae είναι θανατηφόρο μανιτάρι, προκαλεί το φαλλοειδικό σύνδρομο, καρποφορεί σε ομάδες λίγων ατόμων, σχεδόν όλο το χρόνο κυρίως όμως το φθινόπωρο και το χειμώνα, σε νεκρούς κορμούς, κουφάλες, σε πεσμένα κλαδιά, πριονίδια κυρίως σε κωνοφόρα και σπάνια σε πλατύφυλλα ακόμα και σε ελατοβελόνες.
Το καπέλο έχει διάμετρο 1-7 εκατοστά, αρχικά ημισφαιρικό, κυρτό, σχεδόν επίπεδο στην ωριμότητα, σε αποχρώσεις κόκκινο-καφετί, ωχρό καφετί, μελί-κιτρινωπό, με αμβλύ ύβο, με γραμμωτή και πιο ξεθωριασμένη την περιφέρεια του.
Έχει ελάσματα εφαπτόμενα ή ελαφρά κατερχόμενα στο πόδι, ωχρό-κιτρινωπά, σκούρο κόκκινο-καφέ στην ωριμότητα, με λευκές κόψεις.
«Cortinarius splendens»
Είναι ένα μανιτάρι βασιδιομύκητας του γένους Cortinarius που προέρχεται από την Ευρώπη. Έχει εμπλακεί σε δηλητηριάσεις που έχουν ως αποτέλεσμα νεφρική ανεπάρκεια, αν και με ηπιότερα συμπτώματα.
Συμπτώματα και θεραπεία
Στην περίπτωση δηλητηρίασης από τοξικά μανιτάρια δεν υπάρχει κάποιο αντίδοτο πέραν της γρήγορης πρόληψης.
Τα συμπτώματα αρχικά ίσως είναι γαστρεντερικά, στις σοβαρές δηλητηριάσεις από θανατηφόρα είδη όμως προχωρούν στη δεύτερη φάση στην καταστροφή των κυττάρων ζωτικών οργάνων, κυρίως νεφρών και συκωτιού.
Η θεραπεία δε είναι καθαρά υποστηρικτική.
Απουσία εξειδικευμένου κέντρου
Σημαντικό σημείο που γεννά μάλιστα και πολλά ερωτηματικά είναι το γεγονός της απουσίας εξειδικευμένου κέντρου στην Κύπρο.
Πως γίνεται σε μία χώρα με μεγάλη κατανάλωση μανιταριών και αρκετά περιστατικά δηλητηριάσεων να μην υπάρχει η υποδομή η οποία σε τεράστιο βαθμό θα μπορούσε να προλαμβάνει είτε δηλητηριάσεις είτε θεραπείες.
Εξιδανικευμένο κέντρο συνεπάγεται καταρτισμένα επιστημονικά μέλη που μπορούν να ενημερώσουν αλλά και να βοηθήσουν.
Μύθοι και Λαϊκές δοξασίες
Τονίζεται ότι οι λαϊκές δοξασίες από εμπειρικούς συλλέκτες δεν ευσταθούν σε καμία περίπτωση στο αν είναι ή όχι δόκιμο ένα μανιτάρι.
- Χρώμα: Δεν έχει σχέση το χρώμα όπως υποστηρίζουν δίδοντας ως αιτιολογία ότι τα πολύχρωμα μανιτάρια είναι και δηλητηριώδη.Παράδειγμα είναι αυτό του «Amanita Proxima» που αν και ολόλευκο είναι από τα πιο επικίνδυνα.
- Γεύση: Όσο πιο ξινό συνεπάγεται και τοξικό. Όχι, η γεύση επίσης δεν έχει να κάνει με την τοξικότητα.
- Βράσιμο ή Ξύδι: Κάποιο υποστηρίζουν ότι οποιοδήποτε μανιτάρι με βράσιμο ή αφήνοντάς το στο ξύδι φεύγει η τοξικότητα, μεγάλο λάθος δεν ισχύει κάτι τέτοιο.
- Μεταχρωματισμός: Εάν αλλάξει χρώμα δείχνει ή όχι αν είναι επικίνδυνο, επίσης μια θεωρεία που ουδεμία σχέση με την πραγματικότητα έχει.
Ο μόνος έγκυρος τρόπος για να προστατευτεί κανείς είναι να μάθει τα χαρακτηρίστηκα των τριών κυρίως επικίνδυνων μανιταριών.
Μπορεί για παράδειγμα να θυμάται ότι μανιτάρια γένους «Amanita» έχουν βόλβα (θήκη) στη βάση και είναι ευδιάκριτο, καθώς επίσης και παρουσία δακτυλιδιού όπως στη φωτογραφία.
Προσοχή στους επιτήδειους
Διοχέτευση στην αγορά από εμπειρικούς συλλέκτες μη πιστοποιημένων μανιταριών από αρμόδια κρατική αρχή σε αντίθεση με την Ευρωπαϊκή νομοθεσία (178 / 2002) .
Μάλιστα υπάρχει κερδοφορία αφού χρυσοπληρώνονται θέτοντας όμως σε κίνδυνο την υγεία του καταναλωτή.
Προβλήματα που διέπουν τους πληθυσμού μανιταριών στην Κύπρο
1. Μεγάλης έκτασης χρήσης γεωργικών εργαλείων κατά την συλλογή μανιταριών
2. Αδιάκριτη καταστροφή ειδών που δεν προορίζονται για κατανάλωση
3. Υπερσυλλογή και Απουσία «Quota»
Διαβάστε τα προβλήματα αλλά και ολόκληρη την Τεχνική Μελέτη από τον Μυκητολογικού Συνδέσµου Κύπρου ΕΔΩ
Όσοι είναι λάτρεις του είδους αλλά και όσοι είναι απλά καταναλωτές αξίζει τον κόπο να αφιερώσετε λίγα μόνο λεπτά να την διαβάσετε για να είστε σωστά ενημερωμένοι.
Ευχαριστίες για την πολύτιμη βοήθεια και τις πληροφορίες στους Μιχάλη Λοϊζίδη, Πρόεδρο Μυκητολογικού Συνδέσµου Κύπρου και τον Δημήτρη Πολυκάρπου, Μέλος Μυκητολογικού Συνδέσµου Κύπρου, πέραν της βοήθειας και για τον χρόνο που μας αφιέρωσε.
